Algemene informatie Frans-Polynesie

• Landoppervlak: 4.167 km²
• Zeeoppervlak: 5.030.000 km²
• Aantal eilanden: 118
• Aantal bewoonde eilanden: 67
• Inwoners: 287.881 (2017)
• Inwoners per km²: 72
• Hoofdeiland: Tahiti
• Hoofdstad: Pape'ete
• Inwoners op het hoofdeiland: 66%

Frans-Polynesië is een Frans overzees gebiedsdeel, gelegen in de tropen middenin de Stille Zuidzee. Het meest dichtbijzijnde eiland is Rarotonga (1.200 km westelijk). Frans-Polynesië ligt ten oosten van de datumgrens in dezelfde tijdzone als Society Eilanden (Windward Eilanden en Leeward Eilanden). Naast de Society Eilanden bestaat Frans-Polynesië uit de volgende vier eilandgroepen:

• Austral Eilanden (Rurutu en Tubuai)
• Tuamotu Eilanden (Rangiroa en Manihi)
• Marquesas Eilanden (Nuku Hiva en Hiva Oa)
• Gambier Eilanden

De Society Eilanden en de Marquesas Eilanden bestaan vooral uit een vulkanisch gebergte van 1.000 tot 1.500 meter hoog. De Austral en de Gambier Eilanden bestaan uit 400 meter hoge heuvels. De Tuamotu eilanden zijn koraalatollen.

Wanneer en hoe de eerste bewoners op de eilanden arriveerden is niet precies bekend. Meest waarschijnlijk is dat de Polynesiërs vanuit Azië via de meer westelijk gelegen eilanden in de Pacific, zoals Fiji en Tonga, naar Frans-Polynesië zijn getrokken. Rond 2000 jaar geleden vestigden zij zich allereerst op de Marquesas eilanden, van waaruit zij zich later ook op de andere eilanden van Frans-Polynesië vestigden. De Polynesiërs trokken in hun enorme zeil-catamarans, die wel 80 mensen konden herbergen, verder naar Paaseiland. Uit ondermeer de aanwezigheid van de zoete aardappel in Polynesië wordt afgeleid dat de Polynesiërs contact hebben gehad met de Indianen in Zuid-Amerika. Op de eilanden ontstonden koninkrijken en religies, waar de vele tempels (marae) en beelden (tiki's) nog stille getuigen van zijn.Alhoewel Europese ontdekkingsreizigers al ruim 250 jaar door de Pacific voeren, werden de eilanden van Frans-Polynesië pas in 1767 door Engelse kapitein Wallis ontdekt. De Tahitianen bleken vriendelijke bewoners te zijn - zij kenden geen kannibalisme, iets dat al heel uitzonderlijk was voor het gebied in die tijd. In ruil voor spijkers bleken de lokale vrouwen zich massaal aan de bemanning aan te bieden voor de liefde. Ook bij de bezoeken van latere ontdekkingsreizigers als de Bougainville (1768), Cook (1769) en Bligh (1788) was dit een gebruikelijk ritueel.James Cook kwam eigenlijk naar Tahiti voor een astrologische waarneming (het passeren van de planeet Venus voor de zon langs) en verbleef daarbij drie maanden op het eiland. De wetenschappers, die op de reis waren meegekomen, bestudeerden in de tussentijd het eiland en haar bewoners, hetgeen de grootste hoeveelheid informatie opleverde over de Polynesiërs tot dan toe. Cook keerde, na dit eerste bezoek, op zijn latere ontdekkingsreizen nog twee maal terug naar Tahiti.

In 1774 kwamen Spaanse missionarissen naar Tahiti en zij verbleven er een jaar. Bedoeling hiervan was om het christendom te introduceren. Vanaf 1797 vestigden er zich voor het eerst definitief Europeanen. Dit waren protestanten van de London Missionary Society. Tesamen met de missionarissen kwamen ook walvisvaarders en handelaren naar Frans-Polynesië. In 1803 werd koning Pomare II van Tahiti gedwongen om te vluchten naar Moorea. Hij en zijn onderdanen werden bekeerd tot het protestantisme in 1812. In 1834 arriveerden er Franse katholieke missionarissen op Tahiti. In 1836 werden zij er echter buiten gegooid. Dit leidde Frankrijk ertoe om een kanonneerboot te sturen naar Tahiti in 1838. De Franse admiraal du Petit-Tours dwong de lokale bevolking onder dreiging z'n invloed op. In 1843 werd Frans-Polynesië door hem opgeëist als Franse kolonie. Na korte schermutselingen legde de lokale bevolking zich neer bij de Franse overheersing. In 1843 werd de Tahitiaanse hoofdstad Papeete opgericht. In de volgende honderd jaar bleven de eilanden een geïsoleerd gebied, dat slechts sporadisch werd aangedaan door bezoekers.Rond 1880 claimde Frankrijk de Tuamotu-eilanden die daarvoor toebehoorden aan de dynastie van Pomare. Alle Marquesas eilanden werden beschouwd als Franse eilanden. Vanaf 1880 was Tahiti niet langer een protectoraat, maar een Franse kolonie. In 1885 benoemde Frankrijk een gouverneur en stichtte ze een algemene raad voor deze kolonie. In 1889 werden de eilanden Rimatara en Ruturu geannexeerd door Frankrijk. De eerste officiële naam voor deze Franse kolonie was Etablissements de l'Oceanie. In de volgende vijftig jaar bleven de eilanden een geïsoleerd gebied, dat slechts sporadisch werd aangedaan door bezoekers.

In 1940 erkende de administratie van Frans-Polynesië de Vrije Franse Troepen en vele Polynesiërs dienden tijdens de Tweede Wereldoorlog. Tijdens deze oorlog werd Frans-Polynesië bedreigd door de Japanners, maar die waren vanwege de enorme afstanden niet in staat om een invasie te organiseren op de eilanden. De tweede wereldoorlog passeerde relatief geruisloos op de eilanden. Frans-Polynesië, en met name het eiland Bora Bora, was voor de geallieerden slechts van belang als steunpunt tussen Amerika en Australië. Op de eilanden werden vliegvelden aangelegd en militairen gestationeerd, waardoor de Amerikaanse levensstijl werd geïntroduceerd.Vanaf 1946 waren de Polynesiërs officieel Franse staatsburgers. De status van Frans-Polynesië werd veranderd van kolonie in overzees territoria. Na de oorlog bezochten steeds meer toeristen het gebied. In 1960 werd een moderne internationale luchthaven aangelegd op Tahiti.Na de oorlog bezochten steeds meer toeristen het gebied. In 1960 werd een moderne internationale luchthaven aangelegd op Tahiti.

Toen in 1962 de Franse kolonie en nucleaire proeftuin Algerije onafhankelijk werd, werden de Mururoa-Atol en de Tuamotueilanden geselecteerd als nieuwe testsite. In september 1995 wilde Frankrijk opnieuw kernproeven uitvoeren in Frans-Polynesië. Hierop volgde wereldwijd fel protest. In 1996 trad Frankrijk dan uiteindelijk toe tot het Comprehensive Test Ban Treaty, en beloofden ze dus om niet langer kernwapens te testen.

De primaire bronnen van inkomsten zijn het toerisme en de cocosnoot-producten (handel in kopra en cocos-olie). Secundaire inkomsten zijn de parelmoerschelpen en cultivéparels, visvangst, aquacultuur, vanille en koffie. Ook landbouw wordt een steeds belangrijkere activiteit in Tahiti.

Frans-Polynesië heeft 220.000 inwoners. De bevolking bestaat voor 70% uit Polynesiërs, 12% uit Europeanen (vnl. Fransen), 10% uit halfbloed Polynesisch/Europees, 5% uit Chinesen en 3% uit halfbloed Polynesisch/Chinees. De Chinese bevolkingsgroep domineert in het midden en kleinbedrijf (winkels, ed.).

De wieg van de Polynesische Maohi-beschaving staat op de Markiezeneilanden, en er zijn nog steeds heel wat indrukwekkende overblijfselen en levendige tradities die daaraan herinneren. De grote gebeeldhouwde Tiki-beelden en de "marae", gewijde religieuze plaatsen afgebakend door in rijen of als piramides op elkaar geplaatste stenen, zijn op alle eilanden alomtegenwoordig.

Dat de traditionele kunsten heropleven, merken we aan de populariteit van de tatoeages, die in oorsprong een sociaal symbool met een esthetische functie waren. Ook heel wat andere cultuurdisciplines zoals dans of meerstemmige liederen, met name de "himene tarava" of de "ruau", waarin de Polynesiërs hun diepste zielenroerselen bezingen, bloeien als nooit tevoren.

Haar wortels gaan terug tot het mytische verleden van de grote zeevaarders die zich zo'n 3 000 jaar geleden op de eilanden kwamen vestigen. Haar faam wordt van generatie op generatie overgedragen door het heilige woord. Wie is toch die mysterieuze dame? Onze Polynesische cultuur. Eeuwenlang werd ze mondeling overgeleverd, soms werd ze door iedereen vergeten en net nu men vreesde dat ze voorgoed was verdwenen, maakt ze weer opgang.

Het is in deze duizenden jaren oude traditie dat hedendaagse zangers de inspiratie vinden voor hun schitterende volkse of gewijde hymnes, waarvan de echo's zich vermengen met het onophoudelijke gefluister van de oceaan ... Het is op deze cultuur dat de dansers en danseressen zich verlaten voor hun schitterende choreografieën ... Het is van dit verleden dat de liefhebbers van de va'a leren hoe ze de gracieuze prauwen van hun voorvaderen kunnen nabouwen en door lagunes en over de oceaan kunnen sturen!

Ook het slagwerk dat percussionisten uit de grote pahu toveren en de prachtige to'ere, de kunst van de mooie, complexe tatoeages, vinden hun oorsprong in deze traditie. Net zoals de kunst van de fijnbewerkte houtsculpturen, afstammelingen van de grote stenen tiki's die nog steeds de wacht houden tussen de lavastenen van de aloude 'marae' in de verborgen valleien.

Op onze genereuze eilanden zijn talent en natuurlijke rijkdom onlosmakelijk met elkaar verbonden en worden ambachten verheven tot ... kunst.

Het is in de 18de eeuw dat de Europese zeevaarders voor het eerst melding begonnen te maken van de tatoeages waarmee de inwoners van Tahiti hun lichamen versierden. Hoewel tatoeëren in die tijd door missionarissen werd verboden, weet de kunst - drager van de culturele identiteit van de Maohi's - in het geheim toch te overleven. Daar waar in het Westen uiteenlopende kleuren worden gebruikt, geven de Polynesische tatoëerders de voorkeur aan zwart. De tatoeages hebben geometrische en vaak symbolische motieven die verwijzen naar de rijke fauna en flora op de eilanden, en ze worden door zowel mannen als vrouwen gedragen als lichaamsversiering. Daar waar tatoeages bij ons vaak als iets intiems en privé worden beschouwd, worden ze in Polynesië dus gezet om ook echt door iedereen gezien te worden.

Sinds enkele jaren is er op Tahiti een nieuwe generatie uiterst getalenteerde jonge tatoeëerders uit de schaduw van hun voorgangers getreden. Steeds meer toeristen doen een beroep op hun diensten, en zo dragen ze bij tot de verspreiding van de Polynesische tatoeagekunst in het buitenland.

Net zoals de tatoeage was de Tahitiaanse dans, die door de missionarissen als te erotisch werd beschouwd, gedwongen een clandestien bestaan te leiden tot het begin van de 20ste eeuw. De "tamure" is een parendans die in dancings wordt opgevoerd, terwijl de "ori Tahiti" een groepsdans is met afwisselend trage en snelle bewegingen op het ritme van drums, begeleid door liederen, gitaren en ukeleles. De Tahitiaanse dansen vallen op door hun kracht en charme, hun symbolische bewegingen en hun prachtige aankleding (kostuums, bloemenkronen). Het zijn geen spektakels die enkel voor toeristen worden opgevoerd, maar eerder een volkse traditie waarmee de Polynesiërs uiting geven aan hun sociale verbondenheid en die een hoogtepunt kent met de Heiva i Tahiti (julifeesten) waar verschillende dansgroepen het tegen elkaar opnemen. Voor de beste gezelschappen vormen deze feesten ook de aanzet tot hun verovering van de internationale podia.

De handigheid van de ambachtslieden is legendarisch. Bezoekers kunnen zich daar zelf van gaan vergewissen op één van de talrijke tentoonstellingen die het hele jaar door op de verschillende eilanden worden georganiseerd. De vrouwen van de Austral-eilanden beheersen de kunst van het vlechten als geen ander. Met twijgen van de pandanus, de kokospalm of "aeho" riet maken ze de prachtigste hoeden, tassen, manden en matten.Het observatievermogen en de liefde voor de natuur van de Polynesiërs vertalen zich in schitterende "tifaifai", handgemaakte bedspreien met etnische motieven of plantenmotieven. De voorliefde van de vrouwen voor dit typische decoratie-element van de Polynesische fare, waarin ze al hun creativiteit leggen, heeft ertoe geleid dat er tegenwoordig jaarlijks een tifaifai-expositie wordt georganiseerd, één groot feest van vorm en kleur. De mannen geven uitdrukking aan hun artistieke creativiteit in de houtbewerking. Ze combineren hun inspiratie met eeuwenoude grafische en symbolische motieven die ze uitsnijden in de fijnste houtsoorten: "tou" of plaatselijk palissanderhout en "miro" of rozenhout. Op de Markiezeneilanden vinden we de prachtigste stukken: lansen, knotsen en "umete", vruchtenschalen die ook als dienblad kunnen worden gebruikt. Ook vulkanische gesteenten, koralen en zelfs beenderen worden gebruikt voor het maken van decoratieve voorwerpen of gebruiksvoorwerpen zoals de "penu", de stamper.Tot slot komen de veelkleurige nuances van de gepolijste parelmoer weer helemaal in de schijnwerper te staan door de heroplevende interesse voor de parelmoer. Dankzij zijn fascinerende en voortdurend veranderende kleuren is het een geliefkoosd element voor het versieren van danskostuums of voor het maken van kleurrijke juwelen.

De tropische regenwouden van Frans-Polynesië bevatten veel zeldzame plant- en diersoorten. De eilanden zijn vooral bekend vanwege de geurige coulissen. De Tiaré tahiti, die uitsluitend bloeit op de Genootschapseilanden, is een zeer sterk geurende bloem en het nationale symbool van Frans- Polynesië en Tahiti. Hij staat momenteel onder bescherming. De atollen om de eilanden zijn bedekt met talrijke koralen, waaromheen clownvissen en vlindervissen zwemmen. Ook de Reuzenmanta bevindt zich hier. Door de kernproeven van Frankrijk tussen 1966 en 1968 is wel een deel van het waterleven op de eilanden onherstelbaar getroffen.

In het begin der tijden boden de Polynesische eilanden in het centrum van de Stille Oceaan met hun vulkanische bodem maar weinig overlevingskansen aan de eerste plantensoorten die er trachtten te groeien. Vandaar dat de oorspronkelijke flora relatief arm is, en dat er heel wat soorten bloemen en planten werden geïmporteerd die zich aan het bijzondere eilandmilieu wisten aan te passen en hier goed gedijen.Tahiti en de andere eilanden danken hun reputatie voor een groot stuk aan de weelderige tropische vegetatie die alle bezoekers weet te fascineren. Een bezoek aan de talrijke parken en botanische tuinen (zie pagina's over Tahiti, Moorea, Huahine, Tahaa, Ua Huka) is een ware ontdekkingstocht voor liefhebbers van de uitzonderlijk rijke flora.

Met de verschillende migraties introduceerde de mens op de eilanden talrijke planten met een zogenaamd "traditioneel" nut: voedingsgewassen, planten met geneeskrachtige eigenschappen of waarvan textiel kon worden gemaakt. Toen de eerste Maori's de archipels begonnen te bevolken, brachten ze een eerste reeks voedingsgewassen mee zoals de kokosboom, de mape (Tahitiaanse kastanje), uru, igame, afkomstig uit Indo-Maleisië, maar ook het suikerriet, de bananenplanten, de spondias...

De eerste missionarissen voegden daaraan nog nieuwe nuttige planten toe (tamarindebomen, citroenbomen, advocaat, vanille, mangoboom ...) of sierbloemen die, afgezien van de tiare-tahiti en de pua, allemaal van buitenaf werden ingevoerd. Heel wat Polynesische medicijnen worden gemaakt op basis van planten en vaak worden de recepten van deze "raau" (geneesmiddelen) nog van generatie op generatie overgeleverd. In de traditionele architectuur worden nog heel wat planten en bomen gebruikt als bouwmateriaal (bamboestructuren, stronken van de kokospalm, dakbekledingen in "niau" - onderling verweven palmbladeren - of pandanus ...).

Daar waar we op de hogere eilanden zo'n 1 000 verschillende soorten aantreffen, vinden we op de lager gelegen eilanden (atollen), die veel meer blootstaan aan wind en stofregen, maar een hondertal soorten planten en bomen, waarvan de tou, de kokospalm, de fara (pandanus), nono, miki miki ... de meest voorkomende zijn.

Op de bergachtige eilanden treffen we een gelaagde vegetatie aan die zich aanpast aan de hoogte, de wind en de hoeveelheid zon en neerslag. De kust is het terrein van de kokospalmen en verschillende andere boomsoorten (aito, mangobomen, tamanu ...). Dankzij de goed gestructureerde irrigatie en verzorgde teelt, treffen we in de valleien een heel gevarieerde flora aan. Op hoger gelegen plateaus en toppen vinden we inheemse soorten (boomvarens en talrijke endemische heesters).

Het klimaat op de eilanden varieert van subtropisch tot tropisch op basis van de grootte van de eilanden. De warmte en de extreem hoge luchtvochtigheid hebben samen met de vruchtbare vulkanische bodem gezorgd voor dichte regenwouden op de eilanden. Er worden twee jaargetijden onderscheiden: het hete jaargetijde dat duurt van november tot maart en het koelere jaargetijde, dat van april tot oktober loopt.

De reis van de Engelse kapitein William Bligh met de Bounty was erop gericht om zaden en jonge planten van de broodboom uit Tahiti mee te nemen naar de Engelse kolonies in het Caraibisch gebied. De reis begon met veel tegenslag. Tevergeefs werd geprobeerd om vanuit Europa Kaap Hoorn te ronden op weg naar de Pacific. Pas na een maand van storm en ontbering besloot Bligh de reis voort te zetten via Kaap de Goede Hoop en Australië. Bligh en z'n bemanning verbleven een half jaar op Tahiti, waarbij de bemanning zeer gehecht raakte aan de Polynesische manier van leven. Kapitein Bligh moest diverse malen optreden, toen er zaken uit de hand dreigden te lopen.Drie weken nadat koers werd gezet voor de terugtocht ging bij Tonga een deel van de bemanning over tot muiterij. Kapitein Bligh en enkele getrouwe bemanningsleden werden in een sloep van boord gezet, met minimaal proviand, water en instrumenten in de overtuiging van de muiters dat ze ergens in de Pacific zouden omkomen. Bligh en een groot deel van z'n getrouwen overleefden echter op wonderbaarlijke wijze de tocht. Hij werd bij Fiji achterna gezeten door kannibalen en doorstond enkele stormen en kwam na 41 dagen uiteindelijk aan op Timor, in Nederlands-Indië. De muiters waren ondertussen met de Bounty op zoek naar een veilig toevluchtsoord. Ze vestigden zich korte tijd op het eiland Tubuai in de Austral-groep, maar kregen ruzie met de lokale bewoners. Ze voeren terug naar Tahiti om vrouwen, dieren en proviand mee te nemen en vestigden zich uiteindelijk op het eiland Pitcairn, een eiland dat ze op de heenreis hadden waargenomen en nog niet op de zeekaarten stond.

Bloemen kunnen niet worden weggedacht uit het leven en de cultuur van de Polynesiërs. Van bij hun aankomst op de luchthaven worden bezoekers verwelkomd met geurige en kleurrijke kransen. Verder wil de tradtitie dat ook mensen die vertrekken zo'n tiare-krans krijgen omgehangen om hun een behouden reis te wensen. Om fytosanitaire redenen werden de kransen van schelpen vervangen door bloemenkransen.

Bloemen staan symbool voor feest, plezier en levensvreugde. Rond de markt van Papeete maken vrouwen bloemenkronen die de Polynesiërs dragen bij speciale gelegenheden zoals huwelijken, of gewoon op een gezellige avond bij vrienden.

Heel wat Polynesische legenden vinden hun oorsprong in de traditionele bloemen. De Maohi tiare, die tegenwoordig "Tiare Tahiti" wordt genoemd om haar te onderscheiden van het algemene woord "tiare", dat zoveel betekent als "bloem", zou geschapen zijn door de god Atea met de hulp van Tane, god van de schoonheid. In de tijd van de oude Polynesiërs mochten enkele koningen en prinsen deze heilige bloem plukken. Later werd de tiare enkel gebruikt als symbool van liefde. Bij Polynesische huwelijken werden het huis en het bed van het jonge paar 30 dagen lang bestrooid met tiares. Door de fijne geur van de tiare konden de jonggehuwden het geheim van de overvloed van de god Atea ontdekken. Momenteel wordt de "Tiare Tahiti" door de jonge Tahitianen gebruikt in hun liefdesspelletjes. Een Tiare Tahiti aan het linkeroor betekent dat het hart van de drager al werd veroverd. Wordt de bloem rechts gedragen, dan is er nog een kans...