Algemene informatie Samoa

De Samoanen hebben hun eigen scheppingsverhaal, dat van de god Tagaloa. Deze god creëerde hemel en aarde, water en leven.

Wanneer en hoe de eerste bewoners op de eilanden arriveerden is niet precies bekend. Meest waarschijnlijk is dat de Polynesiërs vanuit Azië via de meer westelijk gelegen eilanden in de Pacific, zoals Fiji en Tonga, naar Samoa zijn getrokken. Er is bewijs gevonden dat Samoa al 1000 v.C. bewoond werd door mensen. Dat de oorspronkelijke bewoners al in staat waren tot het bouwen van indruk-wekkende bouwwerken, bewijst de piramide van Pulemelei. De bewoners leefden toen vooral meer landinwaarts, in de vruchtbare valleien en op de begroeide heuvels. Het eerste contact met Europeanen was waarschijnlijk met ontsnapte gevangenen, walvisvaarders en piraten. In 1722 nam de Nederlandse ontdekkingsreiziger Jacob Roggeveen de Manu'a eilanden waar.

Samoa werd 46 jaar later voor een groot deel in kaart gebracht door de Franse ontdekkingsreiziger de Bougainville. De bewoners bleken behendige zeevaarders, die met hun enorme kano's grote afstanden aflegden tussen de eilanden. Hij noemde de eilanden daarom "Les Iles des Navigateurs". In 1787 landde de Franse ontdekkingsreiziger La Pérouse aan de noordkust van het eiland Tutuila. De eilanders waren zeer gefascineerd door de ijzeren voorwerpen aan boord, zodanig zelfs dat sommige probeerden om enkele voorwerpen aan land te smokkelen. Nadat enkele eilanders hiervoor door La Pérouse werden gestraft, werd de verhouding grimmiger, hetgeen uiteindelijk leidde tot gevecht, waarbij diverse eilanders en bemanningsleden de dood vonden.In 1791 landde de Engelse kapitein Edwards met het schip Pandora. Hij was op zoek naar de muiters van de Bounty, maar vond in Samoa slechts vijandige eilanders.

De eilanders kregen de reputatie van een moordlustig volk, hetgeen er voor zorgde dat Europese walvisvaarders en handelaren de eilanden van Samoa lange tijd meden. Aan het begin van de 19de eeuw vestigden zich de eerste Europeanen op Samoa. In het begin waren het vooral ontsnapte gevangenen en gepensioneerde walvisvaarders, later arriveerden ook missionarissen, handelaren en plantage houders. Het christelijk geloof vond een vruchtbare voedingsbodem. Opvallend is de grote invloed van de mormoonse missie. Net als Tonga wordt Samoa gerekend tot de "Bible Belt of the Pacific".

Engeland en de Verenigde Staten begonnen rond 1840 belangstelling te tonen voor Samoa, en met name voor de ideaal gelegen natuurlijke haven van Pago Pago. De haven begon zich in die tijd te ontwikkelen tot één van de belangrijkste walviscentra van de Pacific. Rond het midden van de 19de eeuw vestigden vooral veel Duitsers zich op de eilanden van Samoa.Ondermeer door de verkoop van land aan de pas gearriveerde Europeanen ontstond onenigheid onder de oorspronkelijke bewoners van Samoa. De gespannen sfeer tussen de diverse stammen, leidde in 1872 tot het verzoek van de koning van Tutuila aan de Amerikanen om steun. De Amerikanen onthielden zich echter van al te grote bemoeienis met Samoanen, maar bleven net als Engeland en Duitsland militair aanwezig.In 1889 trof een typhoon de haven van Apia, waardoor drie Duitse en drie Amerikaanse marineschepen zonken. Een Engels marineschip kon maar ternauwernood aan de typhoon ontsnappen. In hetzelfde jaar werd door het verdrag van Berlijn de onafhankelijkheid van Samoa geregeld, onder het bestuur van een aangewezen Samoaanse koning. Maar ook de Duitse, Engelse en Amerikaanse consuls kregen grote invloed.

De onenigheid tussen de stammen ging echter gewoon door en liep steeds verder uit de hand. Toen koning Malietoa Laupepa in 1898 stierf, werd hij opgevolgd door Malietoa Tooa Mataafa. De VS en het VK steunden echter Malietoa Tanu, de zoon van Laupepa. Amerikaanse en Britse schepen bombardeerden Apia op 15 maart 1899. In de Samoa Tripartiete Conventie werd besloten om de eilandengroep te verdelen. Het Verenigd Koninkrijk nam de Salomon eilanden en concentreerde zich verder op Tonga en Niue. De Verenigde Staten kregen Amerikaans-Samoa. Duitsland ging het westelijk deel, de huidige staat Samoa, besturen onder de naam Duits-Samoa (1900 - 1914). De monarchie werd als gevolg van deze conventie afgeschaft. Vanaf 1908 begonnen verschillende groeperingen zich tegen de Duitse overheersing te keren. Na de uitbraak van de Eerste Wereldoorlog, in augustus 1914, viel Nieuw-Zeeland Duits-Samoa binnen. Duitsland weigerde de eilanden op te geven, maar de eilanden waren op geen enkele manier verdedigd. Nieuw-Zeeland bezette Duits-Samoa zonder één schot te vuren.

Nieuw-Zeeland bleef de eilanden bezetten gedurende de rest van de Eerste Wereldoorlog. Na het Verdrag van Versailles kreeg het land een mandaat over de gebieden, en na de Tweede Wereldoorlog een trustschap van de Verenigde Naties.In de Tweede Wereldoorlog werden veel Amerikanen op de eilanden gestationeerd. Het oorlogsgeweld ging aan de eilanden voorbij. In 1961 koos de bevolking per referendum voor de onafhankelijkheid. (Western) Samoa was de eerste eilandnatie in de Pacific die onafhankelijk werd.In 1997 werd de landsnaam gewijzigd van West-Samoa naar Samoa. Amerikaans-Samoa veroordeelde deze beslissing omdat volgens hun "de naamsverandering haar identiteit beschadigde". Samoa kwam de afgelopen jaren 3 x in het nieuws in Nederland. Op 31 december 2011 werd de internationale datumgrens verlegd naar de oostkant van Samoa (30 december 2011 werd overgeslagen). Op 7 september 2009 werd ook al een drastische stap gezet, het verkeer veranderde van rechts rijden naar links rijden. Kort daarna - op 29 september 2009 - werd de zuidkust van de Samoa-eilanden getroffen door een tsunami, met veel schade en doden tot gevolg. De aardbeving had een kracht van 8,0 Mw en vond plaats om 06:48:11 lokale tijd (17:48:11 UTC). Het was de grootste en zwaarste aardbeving van 2009. Doordat de aardbeving plaatsvond op 33 km diepte ontstond er een tsunami - een 7,5 meter hoge vloedgolf - die hotels en huizen langs de kust beschadigde.

De regering van West-Samoa regeert naar Britse maatstaven. Volgens de Grondwet moet er om de vijf jaar een nieuw staatshoofd gekozen worden door het parlement. In de praktijk blijkt echter dat dit alleen werkt als het huidige staatshoofd aftreedt: bij het onafhankelijk worden van West-Samoa werd de functie voor het leven toegezegd. Het staatshoofd heeft de bevoegdheid om de minister-president te benoemen en om gratie te verlenen. Nieuwe staatshoofden zullen door de vier rijke families van West-Samoa worden gekozen.

Samoa bestaat uit in totaal elf itumalo (districten), te weten:

• Tuamasaga (Afega)
• A'ana (Leulumoega)
• Aiga-i-le-Tai (Mulifanua) *
• Atua (Lufilufi) **
• Va'a-o-Fonoti (Samamea)
• Fa'asaleleaga (Safotulafai)
• Gaga'emauga (Saleaula) ***
• Gaga'ifomauga (Safotu)
• Vaisigano
• Satupa'itea (Satupa'itea)
• Palauli (Vailoa i Palauli)

* incl. de eilanden Manono, Apolima en Nu'ulopa
** incl. de Aleipata eilanden en Nu'usafe'e eiland
*** incl. enkele enclaves in Upolu (Salamumu en de Leauvaa dorpen)

O le Ao o le Malo is het Samoaans staatshoofd, de titel laat zich min of meer vertalen als hoofdman van de regering. Ao is een term die wordt gebruikt voor hoofdmannen, en Malo betekent "regering".

De functie is in feite ceremonieel, de macht ligt bij de eerste minister. Bij Samoa's onafhankelijkheid in 1962 werden twee o le Ao o le Malo benoemd voor het leven, Malietoa Tanumafili II (4 januari 1913 - 11 mei 2007) en Tupua Tamasese Mea'ole (1905 - 1963). Sinds de dood van laatstgenoemde in 1963 was Malietoa Tanumafili dus de enig overgeblevene met deze titel. Zijn opvolger zal worden gekozen voor een periode van 5 jaar.

Er is discussie mogelijk over of de o le Ao o le Malo moet worden gezien als een ceremonieel president of als monarch. Omdat de opvolgers worden verkozen voor een vaste termijn en het parlement de o le Ao o le Malo kan ontslaan, zou je de functie als een presidentiële kunnen zien. Dat de laatste o le Ao o le Malo deze positie voor het leven had, uit de traditionele Samoaanse adel afkomstig was en met Zijne Hoogheid werd aangesproken, pleit er echter voor om de functie als die van een monarch te beschouwen. De Samoaanse grondwet laat zich er niet over uit of het land nu een republiek of een koninkrijk is.

Samoa heeft 180.000 inwoners, de meeste leven nog op oorspronkelijke wijze in de talloze dorpen langs de kust. De 58.000 inwoners van American Samoa hebben zich aangepast aan de Amerikaanse levensstijl. Ruim 100.000 Samoanen leven buiten Samoa, met name in Nieuw Zeeland en op Hawaii. De bevolking bestaat voor 92,6% uit Polynesiërs, voor 7% uit Euronesianen (deels Polynesisch, deels Europees bloed) en voor 0,4% uit Europeanen. De meeste Europeanen in Samoa zijn Duits van origine.

Bewoners van Samoa zijn zeer traditioneel ingesteld en houden zich aan de sociale hiërarchieën. De bevolking is vriendelijk, maar kent veel verschillende gedragscodes. De houding is vaak gereserveerd. In afgelegen dorpen is deze houding sterk aanwezig, omdat daar ook nauwelijks westerse invloeden merkbaar zijn. Families zijn zeer belangrijk en iedereen probeert opgenomen te worden in de grootste families. Hoe groter de familie des te meer macht ze kunnen uitoefenen.

Ongeveer 98% van de inwoners van Samoa zijn christen. Deze zijn verdeeld over veel verschillende kerken waaronder Congregationalisten (35,5%), Rooms-katholieken (19,6%), Methodisten (15%), Mormonen (12,7%), Assemblies of God (6,6%), zevendedagsadventisten (3,5%), andere christenen (4,0%), Worship Centre (1,3%), onbenoemd (0,8%) (2001).

In 1963 werd Malietoa Tanumafili II staatshoofd (O le Ao o le Malo, wat zoveel betekent als "hoofdman van de regering"), de eerste heerser die volgeling is van het Bahá'í-geloof. Hij overleed op 12 mei 2007. Op dat moment was hij met 94 jaar het oudste staatshoofd ter wereld. Hij was staatshoofd voor het leven. Zijn opvolger, Tufuga Efi werd staatshoofd op 16 juni 2007 en is voor 5 jaar gekozen. Nabij Apia bevindt zich een Bahá'í Huis van Aanbidding, dat door Malietoa Tanumafili II is ingewijd in 1984.

Jong, oud, man en vrouw. Iedereen op Samoa lijkt zijn lichaam te hebben versierd met inkttekeningen. Sommigen kiezen voor een traditioneel ontwerp, terwijl anderen in dikke lijnen hun naam op de zijkant van hun onderarm hebben staan.

Er zijn weinig woorden in het Engels te vinden die hun oorsprong in een Polynesische taal hebben. Maar het woord tattoo, ofwel tatoeage, is afkomstig van het Polynesische tatau. Dit is niet zo raar als je nagaat dat de kunst van het tatoeëren is begonnen in Polynesië.

Hoe de geschiedenis van het tatoeëren precies is begonnen is niet bekend. Wel doen er verschillende verhalen de ronde op de Pacifische eilanden. De meest bekende is dat er een boot met kunstenaars van Fiji naar Samoa vertrok om daar hun inkttekeningen te introduceren. Volgens een legende zongen de kunstenaars onderweg en tijdens hun werkzaamheden een lied met de tekst 'Tatoeëer de mannen, niet de vrouwen'. Dit had eigenlijk omgekeerd moeten zijn, 'Tatoeëer de vrouwen en niet de mannen'. Hierdoor werden veel mannen getatoeëerd in plaats van vrouwen. Inmiddels bestaan er traditionele tatoeages die specifiek voor mannen of vrouwen zijn bedoeld.

De mannelijke tatoeage wordt pe'a genoemd. Het ontwerp begint boven het middel van de man en loopt tot de knie. Zowel de voorals achterkant van het lichaam worden bedekt met specifieke tekeningen. Het ontwerp van de tatoeage wordt in overleg samengesteld. Gekeken wordt naar het verhaal dat de tekening vertelt over familie, geschiedenis en status. Bovendien moeten de lijnen goed met de vormen van het lichaam samengaan.

Het zetten van een pe'a wordt als zeer pijnlijk ervaren. Het is belangrijk dat een man het proces voltooid, anders zal hij de rest van zijn leven getekend zijn door schaamte. Maar als hij een volledige pe'a op zijn lichaam heeft ontvangt hij veel respect van andere Samoanen.

In het verleden duurde het maanden of zelfs jaren om het traditionele ontwerp aan te brengen. Tegenwoordig kan het complete ontwerp, dat een derde van het lichaam bedekt, in een paar dagen worden afgerond. De pe'a wordt alleen met traditioneel gereedschap op het lichaam gezet. Er zijn wel moderne apparaten in gebruik in Samoa, maar niet waar het een pe'a betreft.

Malu is de benaming voor de vrouwelijke tatoeage in Samoa. Deze tatau wordt bij vrouwen gezet die een belangrijke rol vervullen in de familie. Zij worden bijvoorbeeld als prinses van het gezin gezien. De malu wordt vaak bedekt met lavalava, een traditionele omslagdoek. Maar tijdens ceremoniële dansen wordt de tatoeage ingesmeerd met olie en aan het publiek getoond. Tegenwoordig dragen steeds meer jonge Samoaanse meisjes minirokjes, waardoor een malu ook op straat kan worden gespot. De tatoeage loopt van de dijen van de vrouw tot onder haar knieën. Het ontwerp bestaat uit kleine motieven die een patroon over de benen vormen. Samoanen vergelijken de tatoeage met de pracht van een sterrenhemel.

Malu betekent bescherming in het Samoaans. Tegenwoordig heeft de tatoeage een andere betekenis. Meisjes nemen de tatau om familie status te benadrukken of om de verbinding met hun cultuur uit te dragen. Vanwege de pijn vindt er niet alleen een uiterlijke transformatie plaats, maar ook een innerlijke. Getatoeëerde meiden zeggen zich tijdens het proces verbonden te voelen met voorouders die in het verleden hetzelfde hebben doorstaan.

Iedere tatoeage wordt in overleg ontworpen. Het ontwerp bestaat uit vastgelegde patronen die naar de natuur verwijzen. Zo zijn er lijnen in de vorm van een schelp of duizendpoot. Sommige patronen worden alleen bij mannen gebruikt, andere alleen bij vrouwen. De tatoeage moet door een man worden aangebracht. De kunst van het tatoeëren erft een zoon van zijn vader. Bij het proces zijn meerdere personen betrokken. De kunstenaar wordt bijgestaan door twee hulpjes die de te bewerken huid straktrekken en overtollige inkt wegvegen.

De tatau wordt over het algemeen in een speciale fale gezet. Een fale is een traditionele Samoaanse woning die op een houten hut lijkt. De tatoeëerder maakt gebruik van traditioneel gereedschap. Voor ieder patroon gebruikt hij een andere kam met naalden. Soms bestaat een kam uit een rij van maar liefst zestig naalden. Vroeger werden naalden van bot of haaientanden gebruikt, tegenwoordig zijn deze voornamelijk van metaal. Inkt wordt door de kunstenaar gemaakt van pigment uit planten. De kam wordt in inkt gedoopt en vervolgens met een zwaar voorwerp in de huid geslagen. Bij het zetten van een pe'a of malu zijn vaak familieleden aanwezig. Ter aanmoediging zingen zij een speciaal lied. In de tekst hiervan wordt de geschiedenis van het Samoaanse tatoeëren bezongen. Ook gaat het lied over de pijn die een persoon moet doorstaan om het proces af te ronden.

Bijna al het land, inclusief lagunes, stranden, watervallen en attracties zijn eigendom van een dorp of een familie. Er wordt daarom altijd een kleine donatie gevraagd als u gaat zwemmen of in een dorp een attractie bezoekt. Het geld wordt besteed aan onderhoud en ondersteuning van de dorpsbewoners. Vaak vind je bij een attractie een fale (traditioneel huis), waar je aan iemand kunt betalen.

Bij de Samoanen staat vriendelijkheid en gastvrijheid hoog in het vaandel, hetgeen erg plezierig is voor bezoekers. In hun omgang spelen protocollen, gebaseerd op hun cultuur en het Christendom, een belangrijke rol. Deze protocollen verschillen van dorp tot dorp. De volgende omgangsregels worden op prijs gesteld:

• Vraag toestemming om in een dorp te mogen fotograferen;
• Draag badkleding alleen op het strand;
• Zwem niet naakt of topless;
• Wandel of rijd niet door een dorp gedurende het avondgebed (tussen 18.00 en 19.00 uur);
• Respecteer dat op zondag veel stranden en attracties gesloten zijn;
• Draag nette, lichte kleding bij bezoek aan een kerk;
• Doe uw schoenen uit bij het betreden van een fale en neem plaats in kleermakerszit.

Economisch is Samoa onderontwikkeld. Deze economie is gebaseerd op de agrarische cultuur van de dorpen en op de primaire producten. 75% van de bevolking leeft van de agrarische sector. De primaire sector voorziet 30% van de bevolking van werk en zorgt voor 80% van de totale export. Ondanks de vele investeringen is de export gedaald en de import gestegen. Door de immigratiestroom naar Amerika is het moeilijk om goed geschoolde arbeiders op de eilanden van Samoa te vinden. Koffie, kopra en bananen zijn de meest belangrijke exportproducten van West-Samoa. Maar liefst 60% van de bevolking houdt zich bezig met de visserij.

American Samoa is vooral afhankelijk van de vis export en Amerikaanse hulp.

Op Samoa groeit tropisch regenwoud, maar dit wordt bedreigd door de toenemende populatie en de westerse invloeden. Op West-Samoa beslaat het regenwoud slechts 37% van de totale oppervlakte. Op de hoogvlakten van Savai'i,Upolu, Ofu, Olosega en Ta'u groeien boomvarens, grassoorten en andere tropische planten. Vooral op Savai'i en Upolu overheerst de 'banyon' boom. Het tropisch regenwoud op Savai'i bestaat uit 75 plantensoorten.Omdat de Samoaanse eilanden enigszins afgelegen liggen, ver in de Atlantische Oceaan, leven er weinig wilde diersoorten. Dieren die er wel voorkomen zijn onder andere de Polynesische rat, zoogdieren en vleermuizen. Walvissen en dolfijnen zijn tussen de Samoa-eilanden ook te vinden, afhankelijk van het seizoen. Een bijzondere diersoort op Ta'u is de groene schildpad.

Vogels zijn er niet veel op eilanden, omdat de bevolking ze goed te eten vond. Op Amerikaans Samoa bevinden zich ongeveer 59 vogelsoorten. Langs de kustlijn vindt u 900 verschillende tropische vissoorten. Op de eilanden bevinden zich twee nationale parken. In het zuiden van Upolu bevindt zich het O Le Pupu-Pu'e Nationaal Park.

Door de ligging op de Aarde (vlak ten oosten van de internationale datumgrens) werd op Samoa als laatste ter wereld Nieuwjaar gevierd, namelijk om 12:00 uur Nederlandse tijd. Het eiland heeft echter besloten om op 29 december 2011 over te stappen van de oostelijke naar de westelijke kant van de datumgrens. Dat vergemakkelijkt het zakendoen met de voornaamste handelspartners Australië en Nieuw-Zeeland, die beiden al aan de andere kant van de datumgrens liggen.

Voor de overschakeling liep Samoa 21 uur achter op Sydney, na de overschakeling loopt het juist 3 uur voor.

De internationale datumgrens is een imaginaire lijn die voor het merendeel op de 180e lengtegraad ligt. De lijn heeft uit praktische en politieke overwegingen een niet-rechte vorm om Rusland en enkele eilanden in de Grote Oceaan te ontwijken. De lijn ligt ongeveer aan de andere kant van de Aarde ten opzichte van de nulmeridiaan, die ook de meridiaan van Greenwich genoemd wordt.

Deze lijn vormt de 'frontlijn' waar de datum het eerst op Aarde van de ene dag in de volgende overgaat. Westelijk van de datumgrens is het de 'nieuwe' dag en oostelijk is het de 'oude' dag. Terwijl in het midden van de nachtzijde van de Aarde, waar het altijd middernacht is, alle tijdzones met het roteren van de Aarde achtereenvolgens van datum wisselen wordt het deel van de Aarde dat nog in de 'oude' dag ligt steeds kleiner naarmate de datumgrens zijn 24 uurs omloop om de Aarde maakt. Tijdens die omloop 'duwt' de datumgrens als het ware de oude dag voor zich uit weg en 'sleept' de nieuwe dag achter zich aan over de Aarde heen. Op het moment dat het op de datumgrens weer middernacht is bevindt de gehele Aarde zich in dezelfde dag (datum). Daarna begint aan de westzijde van de datumgrens weer de volgende dag en zo wordt deze cyclus elke 24 uur weer opnieuw doorlopen.

Wanneer men rond de aarde reist wordt het voor elke 1/24 van de omtrek die men reist een uur vroeger (in westelijke richting) of later (in oostelijke richting). Als men op deze wijze de hele aarde rond gaat, verliest of wint men daarom een dag, zoals werd opgemerkt nadat de leden van de expeditie van Ferdinand Magellaan terugkeerden in Spanje, waar het een dag later was dan in zijn scheepslogboek.

Om dit op te lossen en de hele aarde een consequent datumsysteem te geven is er een lijn aangewezen als internationale datumgrens. Als men deze in westelijke richting overschrijdt, wordt het een dag later; in oostelijke richting een dag vroeger.